Virüs ve Bakterilerin Özellikleri, Sağlığa Etkileri ile Tıbbi Yaklaşımlar
Bakteriler
Virüs ve bakteriler halk arasında genel olarak birbirleriyle karıştırılmaktadır. Virüs ve bakterilerin özellikleri ile sağlığımıza etkileri bilinirse, tedavi için doğru adımlar atılabilir.
Bakteriler, bağımsız olarak ya da diğer canlıların bünyesini kendine konak olarak kullanarak yaşayabilen tek hücreli canlılardır. Bakteriler virüslerden farklı olarak canlıdır. Boyutları oldukça küçük ve mikroskopla gözlenebilen bu canlıların büyüklüğü ortalamada 0.2-2 mikrometre kadardır. Bu da yaklaşık olarak bir pirinç tanesinden 5500 kat küçük olarak tabir edilebilir. Bakteriler en az 3,5 milyar yıldır gezegenimiz dedir. Bakteriler, genellikle virüslere göre daha karmaşık yapılıdırlar.
Bakteriler Nerede Yaşar?
Bakterilerin yaşayabilecekleri ortamlar çok çeşitlidir. Dünya üzerinde çok yüksek yerlerden, okyanusların dibine, diğer canlı ve cansız cisimlerin dışından, vücutlarının içine kadar yaşam alanları geniştir. Bakterilerin birçoğu çok farklı koşullarda da hayatta kalabilirler. Buna aşırı tuzlu, asitli, bazik, aşırı yüksek radyasyonlu, aşırı sıcak veya aşırı soğuk ortamları örnek verebiliriz. Bu yaşam alanı çeşitliliklerinden dolayı da hemen hemen her canlıya bulaşabilirler. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, protistalar, mantarlar ve diğer bakterilere de bulaşabilmektedir.
Bakterilerin Vücuttaki Etkileri Nedir?
Bakteriler insan vücuduna girince bölünerek yayılmaya başlarlar. Bunun sonucunda konakladıkları bölgede enfeksiyon meydana gelir. En fazla karşılaşılan bakteriyel enfeksiyonlar boğaz, kulak ve idrar yollarında ortaya çıkmaktadır. Enfeksiyon bölgesi için yapılan testlerle bakteriler belirlenirse, antibiyotik kullanarak bu enfeksiyon tedavi edecektir.
Yapılan testler bakterilerin türünü belirlemek için de önemlidir. Test esnasında bakteri hücresinin şekline bakılmaktadır. Bakteriler, küresel yapıda (coccus), çubuk şeklinde (basil), spiral şeklinde veya virgül şeklinde (vibrio) olabilir.
Bakteriler Nasıl Ürer?
Bakteriler çoğunlukla tek bir hücreden, birbirinin aynısı olan iki hücreye bölünerek üretmektedirler. Uygun şartlarda 10 dakikada bir bölünebilen bakteriler olduğu gibi, çoğu bakterinin bölünmesi için birkaç saat geçmesi gerekmektedir. Bulundukları ortamda yeterli besin ve diğer koşullar uygun olursa bir bakteriden 15 saat içerisinde bir milyon bakteri üreyebilir. Bakterilerin bu şekilde sayılarını arttırabilirler ve çok hızlı bir şekilde evrim geçirebilirler.
Bakterilerin Yararları Nelerdir?
Tüm bakterilerin zararlı canlılar olduğu söylenemez. Çünkü birçok fonksiyon için bakterilere ihtiyaç duyulmaktadır. Peynir ve yoğurt gibi besinlerin oluşması için yararlı dediğimiz bakterilere ihtiyaç vardır. Bunun yanında atık su artmasında da bakterilerden faydalanılır. Ayrıca insan vücudunda bazı besinlerin sindirilmesinde de bağırsaklarımızdaki bakterilerden yararlanılmaktadır.
Bakterilerin Zararları Nelerdir?
Bakterilerden kaynaklanan ve insanlara zarar veren çok sayıda hastalık vardır. Bakteriler, genellikle toksinler üreterek konak hücreye zarar vermektedir. Bakterilerden kaynaklanan hastalıklara kara veba hastalığı örnek olarak söyleyebiliriz. Yersinia pestis adı verilen bir bakteriden kaynaklanan kara veba milyonlarca insanı ölümüne neden olmuştur. Gıda zehirlenmelerinin nedeni de toksin üreten bakterilerdir. Ayrıca çeşitli zamanlarda ortaya çıkan boğmaca, menenjit, boğaz iltihabı, kulak enfeksiyonu, idrar yolu enfeksiyonu, zatürre ve verem gibi hastalıklar da bakteri kaynaklıdır.
Zararlı Bakterilerden Kurtulmanın Yolları
Hastalıklara neden olan bakterileri öldürmek için antibiyotikler kullanılmaktadır. Bu ilaçlar, bakterilerin bölünme mekanizmalarını bozarak veya doğrudan ölümlerini sağlamaktadır. Ancak antibiyotiklerin, uzun süreli, abartılı veya doğru olmayan şekillerde kullanılması halinde antibiyotik direnci oluşabilmektedir. Bu durum, bakterilerin evrimleşerek, antibiyotiklere direnç kazanması demektir. Bu nedenle doktor kontrolü haricinde ve kullanımından kaçınmak gerekmektedir.
Bakterilerden kurtulmanın en doğru yolu onların ortaya çıkmalarına engel olmaktır. Bunun için bazı bakterilerin çeşitleri ve hangi durumlarda ortaya çıktıklarını bilmek gerekir.
Salmonella Bakterisi: Çiğ veya iyi pişirilmemiş tavuk, et, yumurta, balık ve pastörize edilmemiş sütte bulunmaktadır. Besinlerin iyi pişirilmesi durumunda bakteriler ölmektedir. Bunun için de çiğ ve pastörize edilmemiş süt içilmemesi önem taşımaktadır.
Staphylococcus aureus bakterisi: Gıda sektöründeki kişilerin deri, burun, boğaz enfeksiyonlarının besinlere bulaşması durumunda ortaya çıkmaktadır. Bu için, hasta veya kesik yarası olan kişilerin gıda işlerinde çalışmaması gerekmektedir.
Clostridium perfringens bakterisi: Oda sıcaklığında üreyen bakterilerdir. Genellikle mutfakta buzdolabına konmadan tezgah üzerinde unutulan gıda maddelerinde olur. Özellikle pişirilen yemeklerin soğutulduktan sonra, hemen buzdolabına konulması gerekir.
Clostridium botulinum bakterisi: Çok sık ortaya çıkmasa da ortaya çıktığında oldukça tehlikeli olan bir bakteridir. Özellikle konserve edilmiş gıdalar bu konuda ciddi risk oluşturabilmektedir. Konservelerin bulundukları kaplar açıldığında içi fışkırıyor veya bu kaplar bombe oluşturmuşsa dikkat edilmelidir.
Esherichia coli bakterisi: Bağırsaklarda bulunan bir bakteri türüdür. Ellerin iyi yıkanmaması durumunda oluşma riski artmaktadır. Özellikle yiyecekleri hazırlayanların kişisel hijyenlerine çok dikkat etmesi gerekmektedir.
Eğer bakterilere karşı korunmak için yapabilecek en doğru şey ellerin doğru bir şekilde, sık sık yıkanması ve dengeli beslenip, egzersiz yaparak savunma sisteminizin güçlü tutulmasıdır.
Virüs Nedir?
Virüsler yaşamak için bitki, hayvan veya bakterilere ihtiyaç duyan cansız bir parazitlerdir. Bakteriler canlı iken virüsler canlı değildir, ancak ölü de değillerdir. Virüsler uygun koşullarda canlanabilen varlıklardır. Virüslerin cansız olmalarının nedeni, canlılığın gereksinimi olarak görülen vücut yapısını sürdürebilmelerini sağlayan metabolizmalarının bulunmamasıdır. Virüsler, organizasyon ve iç aktiviteyi aynı anda ve sürekli olarak sağlamadıklarından dolayı cansız olarak nitelendirilir. Fakat birçoklarınca “canlılığın eşiğindeki cansızlar” olarak değerlendirilirler.
Virüsler boyut olarak bakterilere göre çok daha küçük varlıklardır. Virüslerin proteinden bir kılıfları ve genetik malzemeleri bulunmaktadır. Bundan dolayı, konak olmaksızın varlıklarını sürdürmeleri mümkün değildir. Bu nedenle bulaştıkları canlı olmayan yüzeylerde, çoğu zaman kısa sürede yok olurlar.
Virüs ve bakterilerin özellikleri sıralandığında ortak özelliğin her ikisinin de gözle görülemeyen mikroskobik varlıklar olmasıdır.
Virüsler Nasıl Yaşar?
Virüsler herhangi bir konağa bulaştıklarında, protein kılıf içinde bulunan DNA veya RNA’larını konağa enjekte ederek dağılırlar. Virüslere ait DNA veya RNA, konağın kendi DNA’sına bağlanır. Bu durumda konağın her bölünmesinde, virüsün DNA’sı da kopyalanmış olur ve böylece tek bir konakta milyonlarca virüs üretilebilir. Bu durumda virüslerin sayısı bir süre sonra konak hücrenin taşıyamayacağı kadar çoğalır ve diğer hücrelere bulaşabilirler. Bu şekilde bakterilerin üreme hızından çok hızlı bir şekilde üretebilirler. Bu nedenle de bakterilerden daha hızlı evrim geçirirler.
Virüsler, vücuda bulaşınca, sağlıklı hücrelerinizi ele geçirerek, onların daha çok virüs üretmelerini sağlar. En yaygın görülen virüs kaynaklı enfeksiyonlar soğuk algınlığı, grip, suçiçeği, uçuk ve Hepatit B ve C’dir.
Virüsler Nasıl Temizlenir?
Virüslerden kaynaklı hastalıkların tedavisinde antibiyotikler işe yaramaz. Bazı antiviral ilaçlar ise sadece virüslerin çoğalmasını engellemeye ve hastalık belirtilerini azaltmaya yönelik olarak kullanılmaktadır. Bu durumda hastalıktan kurtulmada iş bağışıklık sistemi gücüne kalmaktadır.
Virüslerden korunmak için aşılar kullanılmaktadır. Aşılarla vücuda, zayıflatılmış veya ölü antijenler enjekte edilerek, herhangi bir enfeksiyon öncesinde, vücudun antikor üretmesini ve bağışıklık kazanmasını sağlamaktadır.
Virüslerin Zararları Nelerdir?
Virüslerin hepsi bulaştıkları canlılar için zararlıdır. Birçok ölümcül hastalığın ortaya çıkmasına sebep olan çok sayıda virüs bulunmaktadır. Zamanında birçok insanın ölümüne neden olan çiçek hastalığı, variola virüsünden kaynaklanır. Virüs kaynaklı olan İspanyol Gribi olarak bilinen hastalık 20-40 milyon insanın ölümüne sebep olmuştur. HIV virüsü de AIDS hastalığının nedeni olan virüstür. Ebola, Zika, influenza (grip) virüsü gibi virüsler de çok sayıda insanın hayatını kaybetmesine neden olmaktadır. Çok fazla yaşanan bronşit, nezle, öksürüklerin çoğu da viral kaynaklı hastalıklar olarak bilinmektedir.
Virüslerle Bakterilerin Farkları Nelerdir?
Virüsler, tıpkı bakteriler gibi çıplak gözle görülemeyen mikroskobik varlıklardır. Virüslerin bakterilerden farkı hücre duvarlarının olmamasıdır. Virüsler herhangi bir konak olmadığı zaman hücre dışında çoğalma, büyüme, enerji üretimi gibi canlılık gösteremezler. Virüslerin DNA ve protein sentezi mekanizmaları bakterilerden farklı olduğu için de antibiyotiklerden etkilenmezler.
Virüs ile bakterilerin farkını bir örnekle anlatmak için bakteriyi bir fare, virüsü ise yumurta olarak düşünebiliriz. Bakteriler tıpkı bir fare gibi canlıdır. Ancak yumurta ise tıpkı virüs gibi canlı değildir. Ancak yumurtanın döllenmesi ve uygun ortamda beklemesi halinde civcive dönüştüğü, yani bir canlıya dönüştüğü görülür.
Bakterileri yok etmek için kullanılan antibiyotik ile örnek verdiğimiz fareyi öldürmek için fare zehri kullanmayı benzer düşünebiliriz. Fareyi öldürmek için fare zehri işe yararken virüse benzettiğimiz yumurtayı, üstüne fare zehri dökerek yok edemeyiz. Yani antibiyotiklerin virüslere etki etmemesi yumurtanın üstüne fare zehri dökmek gibidir. Viral hastalıklarda antibiyotik kullanarak, sadece size yardım eden, bağışıklık sisteminizi güçlendiren yararlı bakteriler yok edilmiş olur.
Yine aynı şekilde fareyi bir kutuya kapatıp aç bıraktığımız takdirde fare ölecektir, ancak yumurtayı bir kutuya kapatınca da bozulmadan durabilir. Yani eğer bağışıklık sisteminiz güçlüyse belli bir süre sonra bakteriler kendiliğinden ölecektir. Ancak virüsler, her şeyin içinde ya da üzerinde çok uzun süre bozulmadan yumurta gibi bekleyebilir ve vücudumuza girdiği andan itibaren 4-14 gün içinde canlanırlar.
Herhangi bir yumurtayı sirkenin içinde bırakırsak bir süre sonra dış kabuğu eriyecek ve yumurtanın özelliği yok olacaktır. Elimizdeki virüsün kabuğunu çözündürebilen şey ise sabundur. Sabunun virüsleri yok etmesi için en az 1 dakika ellerin yıkanması gerekmektedir.
Virüs ve bakterilerin özellikleri aktif link: mebilgi.com/virus-ve-bakterilerin-ozellikleri