Işık, kaynağından çıkan bir ışımanın cisimlere çarptıktan sonra ya da direkt olarak yansıması sonucu canlıların görmesini sağlayan olgudur. Hangi ortamda olursa olsun, gece ve gündüz kendiliğinden ışık yayarak görülebilen cisimlere Işık Kaynağı adı verilir.
Bu yazımızda Işık ve ses kavramları ile ilgili olgulara genel olarak değineceğiz. Yazımızda ayrıca ışık kaynağı, ışığın görmedeki yeri ile ses ve işitme ile ilgisi yanında çevremizdeki sesler konusunda da kısa bilgiler bulacaksınız.
Işığın Görmedeki Rolü
Çevremizdeki canlı cansız varlıkları görebilmek için ışık gereklidir. Karanlık bir ortamda bu mümkün değildir. Şayet geceleri elektrik aydınlatması yanında ay ışığı da yoksa görüş mümkün olmaz. Kısacası çevreyi görebilmek için ışık gereklidir. Görme organı gözdür. Çevremizdeki birçok olayı görerek bilgi ediniriz. Varlıkları görebilmek için varlıklardan göze ışık gelmesi gerekir. Işık olmadığında, varlıklar aydınlanmadığı için göreme olayı gerçekleşmez. En önemli ışık kaynağı Güneş’tir.
Görmenin gerçekleşebilmesi için bakılan varlıkların bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılması ve bu varlıklardan göze ışık gelmesi gerekir. Karanlık ortamlarda görme olayı gerçekleşmez. Varlıkları net olarak görebilmek için ışık miktarının yeterli olması gerekir. Işık miktarı yetersiz olduğunda ya da çok fazla arttığında görme olayı zorlaşır.
Örneğin; elektrik kesintisi olduğunda, ev içerisinde dolaşabilmek için mum veya el feneri kullanırız.
Işık Kaynakları
Işık kaynakları, doğal ve yapay ışık kaynakları kaynakları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Doğal Işık Kaynakları
Kendiliğinden ışık üreten ışık kaynaklarına doğal ışık kaynakları denir. Güneş, yıldızlar, ateş böceği, şimşek, yıldırım ve deniz diplerinde yaşayan bazı balıklar doğal ışık kaynaklarıdır.
Yapay Işık Kaynakları
Geceleri doğal ışık kaynakları yetersizdir. Doğal ışık kaynaklarının en önemlisi olan güneş ışığının olmadığı veya iklim şartları nedeniyle yetersiz olduğu durumlarda insanlar tarafından bulunmuş olan ışık kaynakları kullanılır. Mum, elektrik aletleri, trafik lambası, televizyon ekranı ve fener gibi ışık kaynaklarına yapay ışık kaynakları denmektedir. Bu kaynakların bazılarının amaçları aydınlatma olmasa da çalışırken ışık ürettikleri için ışık kaynağı olarak değerlendirilmektedir.
Güneş başta olmak üzere bazı ışık kaynakları aynı zamanda ısı da üretmektedir. Çevremizdeki nesnelerin bazıları da ışık ve ısı üretmezler ancak ışığı yansıtma özellikleri vardır. Bu cisimler Güneş ya da diğer ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtabilirler. Bu durumda çevremizde bulunan bu cisimleri ışık üretmedikleri halde görebiliriz.
Çevremizdeki bazı varlıklar ortamda bulunan ışık kaynakları sayesinde ışık kaynağı gibi görünürler. Böyle cisimlere kendini aydınlatan cisimler denir. Ay, gezegenler ve trafik levhaları kendini aydınlatan cisimlere örnek verilebilir.
Ay, ışık kaynağı değildir ancak Güneş’ten aldıkları ışığı yayarak parlak görünür. Aynı şekilde gezegenler de güneş ışığını yansıtmaktadır.
Bulutsuz bir gecede, gökyüzüne baktığımızda birçok gök cismini görebiliriz. Bu gök cisimlerinden yıldızlar kendi ışıklarını yayarken; gezegenler, ışık kaynaklarından aldıkları ışıkla aydınlanırlar. Gezegenler gökyüzünün bulutsuz olduğu gecelerde görülebilir ve güneş ışığını yansıtırlar. Kendi ışığını üreten Güneşin de bir yıldız olduğunu belirtmek gerekir.
Çevremizdeki Sesler
Sesin İşitmedeki Rolü
Sesin işitmedeki rolünden bahsetmeden önce ses kaynaklarının ne olduğuna değinmek gerekir. En basit anlatımla, ses çıkaran her madde ses kaynağıdır. Maddelerden çıkan sesler birbirinin aynı olmayı, farklıdır. Sesler doğal veya yapay elde edilmiş sesler olabilir. İnsanların çıkardığı sesler doğal, insanlar tarafından üretilen sesler de yapay seslerdir.
Aynı ses kaynağının ürettiği ses, farklı uzaklıklarda farklı şekilde duyulur. Bu duruma sesin şiddeti denir. Sesin şiddeti ne kadar yüksek olursa o kadar fazla duyarız. Sesin şiddeti düşük ise duymakta güçlük çekeriz. Fısıldayarak konuşmakla bağırarak konuşmanın ses şiddeti çok farklıdır.
Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişki
İşitme organı olan kulağın büyük veya küçük olması, duyma kapasitesini belirleyen bir faktör değildir. Ortamda bulunan ses kaynaklarından çıkan sesler, alıcıya olan uzaklığa göre güç kaybederler. Bu nedenle uzaktaki bir ses kaynağından gelen sesi duymakta güçlük çekeriz. Örneğin aynı odadaki televizyonun sesini kolayca duyabiliriz. Televizyondan uzaklaştıkça sesini duymakta zorluk çekeriz. Kaynaktan uzaklaştıkça ses, güç kaybetmektedir.