Biyoçeşitlilik Nedir?
Biyoçeşitlilik ya da Biyolojik çeşitlilik, yeryüzünün bir bölgesindeki genlerin, türlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların oluşturduğu bir bütün olarak tanımlanmaktadır. Bir ekosistem, biyom veya tüm Dünya’da bulunan yaşam formlarının çeşitliliği biyoçeşitliliği oluşturmaktadır.
Dünya üzerinde canlı yaşamını oluşturan kara, deniz, su kaynaklarının bir araya getirdiği ekosistem ile organizmalar arasındaki tür içi çeşitliliği, canlılar arasındaki farklılıkları ve birbirleriyle olan ilişkilerini ifade eder. Biyoçeşitliliği, ekosistem, tür ve gen çeşitliliği olmak üzere üç temel unsur oluşturmaktadır.
Ekosistem Çeşitliliği Nedir?
Canlılar ve canlılar için uygun koşulları meydana getiren ve yaşamlarını sürdürmelerini sağlayan fiziki çevre ekosistemi oluşturmaktadır. Ekosistem içerisinde bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroorganizma toplulukları bir aradadır. Canlıların besin ağı ile birbirleri ve fiziksel çevreleriyle ilişkisi ekosistem tarafından meydana getirilmektedir. Bu sayede atmosferdeki CO2’in soğurulmasıyla hava kirliliğinin azalması, toprak verimliliğinin artması, erozyonun önlenmesi gibi dolaylı yararlar elde edilir. Bunun yanında besin, sığınma, sanayi ve sanayi ürünlerini sağlama gibi doğrudan yararları da sağlar. Ekosistemlerin doğallığını koruması için insanların doğa ile ilişkileri önemlidir.
Tür Çeşitliliği Nedir?
Biyoçeşitliliğin temel unsurlarından bir diğeri yeryüzündeki canlı organizmaların çeşitliliğini ifade eden tür çeşitliliğidir. Dünya üzerinde yaklaşık olarak 1,4-1,7 milyon arasında canlı türü tanımlanmasına rağmen bunlardan yaklaşık 5-100 milyon türün yaşadığı tahmin edilmektedir. Sayı bakımından en fazla çeşitlilik böcekler ve mikroorganizmalara aittir. Tür çeşitliliğinin ölçülmesinde bir bölgedeki tür sayısı ve türler arasındaki ilişki dikkate alınır.
Gen Çeşitliliği Nedir?
Her bir türü meydana getiren popülasyonların arasındaki genetik farklılıkları ifade eder. Türlerdeki tat, renk, büyüklük ve hastalıklara dirençli olma genetik çeşitliliği oluşturmaktadır. Genetik çeşitliliği meydana getiren unsurlar, türlerin farklı popülasyonları ile genetik varyasyonlardır.
Biyoçeşitliliğin Faydaları Nelerdir?
Yeryüzünde insan yaşamı için en önemli unsur biyoçeşitliliğin devamıdır. İnsanların yaşam için gerekli ihtiyaçlarının karşılanması için biyoçeşitlilik korunmalıdır. Atmosferdeki karbon dioksitin emilimi, küresel ısınma ile mücadele, toprak kaybının önlenmesi biyoçeşitlilik olmaktadır. Biyolojik çeşitlilik, insanlar için yararlarına rağmen zarara uğratılmakta; yağmur ormanları, sulak alanlar gibi biyoçeşitliliğin zengin olduğu habitatlar, bozulmaktadır.
Biyolojik Çeşitlilik Neden Önemlidir?
İnsanların temel ihtiyaçları için gerekli olan canlı kaynakların temeli biyolojik çeşitliliktir. Özellikle tarım sektöründe üretimi yapılan bitki ve hayvan çeşitlerinin temeli doğada bulunan yabani halleridir. Yeni tarım çeşitleri elde etmek veya mevcut çeşitlerin ihtiyaca göre ıslah edilmesi için yabani türlerden yararlanılmaktadır. Ekosistemler içerisinde doğal halde bulunan türler varlılarını sürdürürken, evrimleşir, çeşitlenir ve yeni genetik özellikler kazanır. Canlı ve cansız varlıkların birbirleriyle ve kendi içlerinde etkileşimleri sonucu, çevresel şartlara da bağlı olarak karmaşık ve her biri diğerinden farklı yapılar ve işlevler kazanmıştır. Ekosistemlerin sahip olduğu bütünlük ve çeşitlilik sayesinde iklim, yağış rejimi, tür sosyolojisi gibi doğal dengelerin devamlılığı sağlanmaktadır.
Yeryüzünde bulunan canlı kaynakların azalması, gıda ve tarım adına olumsuzluk meydana getirmektedir. Tarıma uygun araziler ve su kaynakları kirlenerek verimliliğini kaybetmekte ve sonuç olarak yok olmaktadır. Bilimsel araştırmalar, gelecek nesiller tarafından ciddi bir gıda sorunu yaşanacağını ortaya koymaktadır. Bazı ülkelerin yaptığı rekoltesi yüksek yeni tohumluk ve damızlık tarım çeşitlerinin geliştirilmesi yatırımları gıda ticaretini ellerinde tutma yolundaki çabayı göstermektedir. Günümüzde ülkeler sahip olduğu biyolojik çeşitlilik ve genetik kaynakları güç olarak kullanmaktadır. Bu amaçla çevresel etkilere dirençli ve üretim potansiyeli yüksek çeşitlerin geliştirilmesi için yabani canlı kaynaklardan faydalanılmaktadır.
Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Nedir?
Biyoçeşitliliğin korunması, biyoçeşitlilik unsurlarının sürdürülebilir kullanımı ve genetik kaynakların kullanımından doğan yararların eşit ve adil paylaşımı amacıyla küresel olarak oluşturulmuş bir yasal çerçevedir. Mevcut biyoçeşitlilik kaybı oranına tepki olarak ve biyoçeşitliliğin insanlık için ortak bir endişe olduğu gerekçesiyle, 1992’de Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi imzaya açılmış ve 2013 yılı itibariyle 193 ülke tarafından imzalanmıştır.
Sözleşmenin hedeflerine yönelik gelişmeleri gözden geçirmek ve uygulamasını ilerletmek için periyodik toplantılar düzenlemektedir. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, sözleşmenin uygulanmasını desteklemek için 2011-2020 yıllarını Birleşmiş Milletlerin Biyoçeşitlilik On Yılı ilan etmiş ve 2011-2020 Stratejik Biyoçeşitlilik Planını kabul etmiştir.
Türkiye’nin Biyoçeşitliliği ve Önemi
Türkiye sahip olduğu üç farklı biyoiklim tipi sayesinde bulundurduğu Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan Biyocoğrafik Bölgeler sayesinde geniş çeşitliliğe sahiptir. Topoğrafik, jeolojik, jeomorfolojik ve toprak çeşitlilikleri, deniz, göl, akarsu, tatlı, tuzlu ve sodalı göller bu çeşitliliğin nedenleri arasındadır. Bunun yanı sıra yükselti farklılıkları, derin kanyonlara ve çok farklı ekosistem tiplerine sahip olması, buzul döneminden daha az etkilenmesi, üç kıtanın birleşme noktasında yer alması da çeşitliliğe katkı sunmaktadır. Ülkemiz tarım, orman, dağ, step, sulak alan, kıyı ve deniz ekosistemleri ile bu ekosistemlerin farklı formları ve farklı kombinasyonlarına sahiptir. Ayrıca Türkiye, 120 memeli, 400’ü aşkın kuş türü, 130 kadar sürüngen, 400’e varan balık türüyle, biyolojik tür çeşitliliği açısından da zengindir.