Atatürk Döneminde Demokratikleşme
Atatürk, Türk milleti için en uygun yönetim sisteminin cumhuriyet ve demokrasi olduğuna inanıyordu. Atatürk döneminde demokratikleşme çabaları, cumhuriyetimizle birlikte başlamıştır. Cumhuriyetle yönetilen toplumlarda demokrasinin etkili işleyebilmesi ise toplum tarafından kabul edilmesiyle gerçekleşebilirdi. Bunun sağlanması için ise öncelikle çok partili bir sisteme geçilmesi gerekiyordu. Mustafa Kemal demokrasinin gelişmesi için yeni partilerin kurulması gibi bazı yenilikler yapmıştır.
Demokrasi ve Cumhuriyet
Cumhuriyetle yönetilen demokratik toplumlarda halk düşüncelerini ifade etme özgürlüğüne sahiptir. Yine bu sistemde çoğulcu demokrasi uygulaması esas alınmaktadır. Çoğunluk ile çoğulculuğu karıştırmamak gerekir. Çoğunluk sayıca fazla olan tarafın dediğinin olduğu sistemi ifade ederken, çoğulculuk ise toplum için alınan kararların tüm toplumun fertlerinin fikirlerine başvurulduğu bir sistemi ifade etmektedir. Tek partili sistemlerde iktidarın yaptığı çalışmaları değerlendirecek, eleştirecek bir muhalefet partisi olmadığı için iktidar partisi ne derse her şey ona göre yapılır. Ancak çok partili sistemde iktidarın hereği istediği gibi yapma lüksü yoktur. Çünkü muhalefetteki partiler iktidar partisinin uygulamalarını eleştirebilir, kararlara katkıda buluna bilir ve kendi seçmenlerinin isteklerini özgürce dile getirebilirler. Kararlar iktidar ve muhalefet parti üyelerinin katılımı ile çoğulcu bir sistemde demokratik olarak alınır ve uygulanır. Yapılan çalışmalar da böylece halk tarafından kabullenilerek benimsenmesi çok daha kolay olmaktadır.
Cumhuriyet Halk Partisi
Mustafa Kemal bu gerekçelerle çok partili hayata geçiş için çalışmalarını başlattı. Bu kapsamda Kurtuluş Savaşı döneminde Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyetini kurdu. Bağımsızlık mücadelesinin ardından bu grubun adı Atatürk’ün emriyle 9 Eylül 1923 Halk Fırkası oldu. Cumhuriyetin ilanından sonra Cumhuriyet Halk Partisi oldu. Türkiye Cumhuriyetinin ilk siyasi partisi Cumhuriyet Halk Partisidir. Partinim kurucusu ve başkanı Mustafa Kemaldir. Yine Partinin programı Mustafa Kemal önderliğinde hazırlanmıştır. Parti programı incelendiğinde daha sonra Mustafa Kemal tarafından yapılacak inkılaplardan oluştuğu görülmektedir. Bu parti 1950 yılına kadar devam etmiş ve bu tarihten sonra İsmet İnönü tarafından çok partili hayata geçişle ilgili çalışmalar sürdürülmüştür. Cumhuriyet devrimleri bu parti tarafından uygulanıp yerleştirilmiştir. Ekonomide devletçilik ilkesi benimsenmiştir.
Terakkiperver Cumhuriyet Halk Fırkası
Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra Cumhuriyet Halk Partisine karşı muhalefet oluşmaya başladı. Bu partinin meclis üzerinde baskı kurduğu iddia ediliyordu. Kurtuluş mücadelesi döneminde Atatürk’le aynı saflarda yer almış Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Adnan Adıvar tarafından 17 Kasım 1924 te Terakkiperver Cumhuriyet Halk Fırkası kuruldu. Bu partinin kurucu üyeliği ve başkanlığını yapan azım Karabekir’dir. Atatürk demokrasinin yerleşesi ve hükümetin yaptığı işlerin denetlenmesi açısından bu partinin kuruluşunu olumlu karşılıyordu.
Terakkiperver Cumhuriyet Halk Fırkası; Türkiye Cumhuriyetinin ikinci siyasi partisidir. Eski düzeni savunanların kurduğu bir partidir. Yani monarşi ve halifeliği savunmaktadır. Ekonomide liberalizm yani serbestliği savunmaktadır. Parti programında partimiz dini düşüncelere saygılıdır ifadesi yer almıştır. Bu sebeplerle Devrimleri benimsemeyen eski düzen yanlılarının buluşma noktası haline gelmiş. Doğuda meydana gelen Şeyh Sait ayaklanmasında da rolü olduğu düşünülmektedir. Bu Parti 5 Haziran 1935 tarihinde kapatılmıştır. Partinin kapatılması cumhuriyet ve demokrasinin temel ilkelerine aykırı olmakla birlikte Türkiye Cumhuriyetinin Çok Partili bir hayata hazır olmadığı düşünülmüştür. Böylelikle çok partili hayata geçişin ilk denemesi başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
Serbest Cumhuriyet Fırkası
1929-1930 yıllarında dünyada önemli bir ekonomik kriz yaşandı. Bu süreçte hükümetin ekonomik politikaları eleştiriliyordu. Bu sebeple Atatürk yeni bir parti kurulursa hükümetin uygulamaları daha iyi denetlenir düşüncesindeydi. Atatürk’ün yakın arkadaşı Fethi Okyar tarafından 12 Ağustos 1930 Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Serbest Cumhuriyet Fırkası; Türkiye Cumhuriyetinin üçüncü siyasi, ikinci muhalefet partisidir. Cumhuriyet devrimlerine, laiklik ilkelerine bağılıdır. Ekonomide liberalizmi savunmaktadır. Ancak kısa sürede laiklik karşıtlarının bir araya geldiği bir parti haline gelmiştir. Fethi Bey partinin devlet için tehlikeli olmaya başladığını düşünerek 17 Kasım 1930 yılında Serbest Cumhuriyet Fırkasını kapatmıştır. Atatürk döneminde bunlar dışında bir daha çok partili hayata geçiş denemesi yapılmamıştır.
Atatürk döneminde demokratikleşme çabaları ile ilgili kaynalar:
